۱۰ میلیون نفر در معرض تبعات نابودی جنگل‌های زاگرس
سید محمدرضا موالی‌زاده در نشست تخصصی آمایش سرزمین و ظرفیت‌های توسعه زاگرس که امروز یکشنبه ۱۱ خرداد برگزار شد، با بیان اینکه زاگرس امروز در شرایطی شکننده‌تر از همیشه قرار دارد، اظهار کرد: ما با یک فاجعه زیست محیطی در حال وقوع روبرو هستیم که تبعات آن می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی در این منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. این فقط یک بحران محیط زیستی نیست، بلکه یک بحران اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که باید با تمام قوا برای مقابله با آن بسیج شویم.
بنا بر اعلام استانداری خوزستان، وی افزود: وسعت حوزه زاگرس ۱۱ استان کشور را در بر می‌گیرد وبیش از ۱۰ میلیون نفر از هموطنان ما در این منطقه زندگی می‌کنند که معیشت آن‌ها به طور مستقیم و غیرمستقیم به سلامت این اکوسیستم وابسته است. امروز شاهد کاهش نگران‌کننده پوشش جنگلی بلوط هستیم که به عنوان نماد زاگرس شناخته می‌شود. اگر این روند ادامه پیدا کند، در آینده‌ای نه چندان دور با بحران‌های غیرقابل جبرانی روبه‌رو خواهیم شد.
استاندار خوزستان با اشاره به تجربه‌های موفق بین‌المللی در احیای جنگل‌ها، به برنامه بلندپروازانه چین در کاشت ۱۰۰ میلیارد درخت اشاره کرد و گفت: در استان خوزستان نیز اقداماتی مانند زراعت چوب انجام شده اما این اقدامات در مقایسه با وسعت بحران، ناکافی است. ما نیازمند برنامه‌ای جامع هستیم که هم به جنبه‌های زیست محیطی بپردازد و هم معیشت جوامع محلی را مورد توجه قرار دهد.
موالی‌زاده با اشاره به عوامل خارجی تشدیدکننده بحران در زاگرس افزود: سدسازی‌های گسترده ترکیه روی رودخانه‌های دجله و فرات و کاهش شدید حق‌آبه‌های ایران، یکی از اصلی‌ترین دلایل بحران‌های کنونی است. پروژه گاپ ترکیه هم که شامل ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه برق آبی است، جریان طبیعی آب به پایین‌دست را به شدت کاهش داده است. این در حالی است که کنوانسیون‌های بین‌المللی نتوانسته‌اند مانع از ادامه این روند شوند.
وی با اشاره به مداخلات انسانی مخرب در طبیعت زاگرس گفت: متأسفانه شاهد رفتارهای نادرستی مانند جنگل‌خواری، تبدیل درختان بلوط به زغال، چرای بی‌رویه دام و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها هستیم. این در حالی است که طبیعت هوشمند است و به این مداخلات واکنش نشان می‌دهد. سیلاب‌های ویرانگر سال‌های اخیر نمونه‌ای از این واکنش‌ها بوده است.
استاندار خوزستان برگزاری همایش‌های تخصصی زیست‌محیطی را بسیار ارزشمند دانست و در عین حال تأکید کرد که این جلسات باید به نتایج عملی و اجرایی منجر شود.
وی افزود: پیشنهاد می‌دهیم کارگروه ویژه‌ای با حضور نمایندگان تمام استان‌های حوزه زاگرس، دستگاه‌های اجرایی مرتبط، دانشگاه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد تشکیل شود تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن برنامه‌ای فوری برای نجات زاگرس تدوین کند.
موالی‌زاده با اشاره به ابعاد فرهنگی و اجتماعی بحران زاگرس، گفت: این منطقه مهد تمدن کهن ایران است و فرهنگ غنی آن در موسیقی، شعر و آداب و رسوم مردم ریشه دوانده است. نجات زاگرس فقط حفظ درختان نیست بلکه حفاظت از هویت ملی و فرهنگی ماست.
وی بیان کرد: از همه دستگاه‌های اجرایی، نهادهای علمی و مردم می‌خواهیم در این اقدام ملی مشارکت فعال داشته باشند زیرا زمان برای نجات زاگرس به سرعت در حال اتمام است.
جنگل‌های زاگرس با وسعتی حدود ۶ میلیون هکتار، از آذربایجان غربی تا فارس را در بر می‌گیرد و سهمی ۴۰ درصدی از پوشش جنگلی کشور را به خود اختصاص داده است.
این اکوسیستم که در ۱۱ استان کشور گسترده شده است، با گونه‌های شاخصی چون بلوط، نقشی حیاتی در تأمین حدود ۴۰ درصد از آب شیرین کشور، جذب سالانه نزدیک به ۷۰ تن گردوغبار در هر هکتار و حفظ تنوع زیستی منحصربه‌فرد خاورمیانه ایفا می‌کند. این جنگل‌ها با میزبانی از ۲۳۷۲ گونه گیاهی و ۲۶۵ گونه جانوری، یکی از کانون‌های مهم حیات در منطقه به شمار می‌روند.
استان خوزستان با دارا بودن حدود یک میلیون هکتار از این جنگل‌ها، نقشی محوری و تعیین‌کننده در این اکوسیستم ملی دارد. این جنگل‌ها عمدتا در نوار شمالی استان، از شمال‌شرق تا شمال‌غرب گسترده شده‌اند و سرچشمه رودخانه‌های پرآب و حیاتی استان، از جمله کارون، کرخه و دز هستند.
گونه غالب در جنگل‌های خوزستان، بلوط ایرانی با غلبه چشمگیر بیش از ۹۰ درصدی است که در کنار گونه‌های باارزش دیگری چون بادام کوهی، بنه، کلخنگ، ارس و زربین، موزاییک غنی و منحصربه‌فردی از تنوع زیستی را تشکیل داده‌اند.
این میراث طبیعی ۵۵۰۰ ساله، که رگ حیات میلیون‌ها نفر از جمعیت ایران نامیده می‌شود، امروزه با تهدیدهای جدی روبه‌رو است. زوال بلوط، عامل خشکیدگی حدود ۱.۴ میلیون هکتار از این جنگل‌ها شده که ناشی از ترکیبی از آفات، تغییرات اقلیمی و هجوم ریزگردها است.
از سوی دیگر، فشارهای انسانی شامل چرای بی‌رویه نیمی (۵۰ درصد) از دام کشور، قطع درختان برای تأمین سوخت و فعالیت‌های قاچاق چوب، ضربات جبران‌ناپذیری بر پیکره‌ی این جنگل‌ها وارد کرده‌اند. پیامد این چالش‌ها، کاهش حدود ۴۰ درصدی مساحت جنگل‌های زاگرس در دهه‌های اخیر، از حدود ۱۰ میلیون هکتار به ۶ میلیون هکتار کنونی بوده است.
نجات این سرمایه ملی مستلزم عزمی جدی و اجرای فوری راهکارهای جامع است. تغییر معیشت جوامع محلی وابسته به جنگل، اجرای گسترده عملیات آبخیزداری، کاشت نهال‌های مقاوم به خشکی و آفات، و همچنین تشکیل ائتلاف‌های موثر بین‌المللی برای مدیریت بهینه منابع آب مرزی از جمله اقدامات ضروری پیش رو هستند.
منبع؛ ایسنا
