کودتا شکست بخورد یا نه، ممکن است خونریزی های بیشتری در راه باشد/ «سلطان عثمانی» می ماند یا می رود؟

صبحانه پرس-سرویس بین الملل- در بعد از ظهر شروع شد. خودروهای نظامیان دو پل بر روی تنگه بسفر را بستند، هلیکوپترها و جنگنده های جنگی در آسمان ظاهر شدند. خبرها هم خیلی زود از راه رسیدند، خبرهایی که شبیه خبرهایی بودند از نسل قدیمی تر ترکیه ای ها اما تازه برای نسل کنونی این کشور: سربازان کودتا کرده اند.

چند ساعت بعد اما این کنترل آنها فرسنگ ها با کامل بودن فاصله داشت و به نظر می رسید که آنها در حال باختن بازی قمارشان هستند. در میان گزارش ها از درگیری ها، انفجارها در پارلمان، تظاهرات ضد کودتا در خیابان ها و حتی گزارشی از یک جنگنده وفادار به دولت که هلیکوپتر کودتاچیان را ساقط کرده است، آنچه واضح است این است که کودتاچیان نتوانسته اند کنترل کشور را به سرعت در دست بگیرند: سرعت یکی از الزامات یک کودتای موفق بوده است. به تدریج، تعدادی از فرماندهان کنونی و پیشین [ارتش] و همین طور برخی از احزاب سیاسی اصلی کشور انهدام دموکراسی [در ترکیه] را محکوم کردند. رهبران کشورهای غربی، به میانداری باراک اوباما و آنگلا مرکل، به طرفداری از رییس جمهور منتخب اما نه چندان بی عیب و نقص ترکیه، رجب طیب اردوغان برخاسته اند.

کودتاچیان که در ابتدا به نظر می رسید همه چیز را به خوبی برنامه ریزی کرده بودند، تنها بخشی از افسران نظامی را نمایندگی می کردند. واحدهای نظامی ای که کنترل فرودگاه را در دست گرفته بودند ناپدید شده اند و فرمانده آنها می گوید که از کودتا حمایت نمی کرده است. در اوایل صبح، تنها بنگاه خبرپراکنی ای که به دست کودتاچیان افتاده بود و بیانیه های آنها را قرائت می کرد، بار دیگر به دست دولتی ها افتاد. با وجود آنکه درگیری ها در استانبول همچنان ادامه دارد، اردوغان بازگشتی پیروزمندانه به شهر داشت و با حضور در تلویزیون اعلام کرد آنهایی که مسئول اجرای این کودتا هستند هزینه سنگینی پرداخت خواهند کرد.

کودتاچیان به شیوه ای مرسوم و زمانی که رییس جمهور برای گذراندن تعطیلات در کنار دریا به سر می برد وارد عمل شده بودند. در ابتدا، تنها راهی که رییس جمهور اردوغان می توانست از طریق آن پیغام خود را برساند، وصل شدن به شبکه تلویزیون خصوصی، از طریق استفاده از اپلیکیشن FaceTime بود، که برای برقراری تماس های ویدئویی مورد استفاده قرار می گیرد. اردوغان کودتاچیان را «گروه اندکی از نیروهای مسلح ما» نامید و از مردم خواست با حضور در خیابان ها، مقررات حکومت نظامی را به چالش بکشند. او جنبش [فتح الله] گولن را که یک مبلغ مذهبی مرموز است که در ابتدا متحد خود اردوغان به حساب می آمد اما حالا دشمن خونی اوست، به رهبری کردن کودتا محکوم کرد. نخست وزیر تازه منصوب شده آقای اردوغان، بینالی ییلدیریم، هشدار داد که نیروهای امنیتی وفادار به دولت «در مقابل زور از زور استفاده خواهند کرد».

حامیان دولت به پیام رهبرانشان پاسخ دادند و علاوه بر فرودگاه اصلی استانبول، در برخی شهرها در میادین اصلی تجمع کردند. [در استانبول] در مساجد سراسر شهر، موذن ها از مردم خواستند برای مقابله با کودتا تظاهرات کنند. مردم استانبول همچنین در حالی که فریاد می زدند «الله اکبر»، راه خود را به سمت خیابان اصلی این شهر باز کردند. و البته در عملی که نشان از بی اعتمادی گروهی از مردم دارد، برخی جلوی دستگاه های ATM صف کشیدند تا پولهایشان را از بانک ها بیرون بکشند.

خون ریزی هم رخ داد. تلویزیون تصاویری از هلیکوپتری را نشان می داد که به گروه هایی از مردم شلیک می کرد. در رخدادی دیگر، مردم اجساد کسانی را بر سر دست حمل می کردند که سعی داشتند به سمت پلی بر روی تنگه بسفر حرکت کنند، اما با آتش گشودن [کودتاچیان] رو به رو شده بودند. پارلمان ترکیه هم توسط انفجارهایی در هم کوبیده شد.

انشعاب های سیاسی و اجتماعی در ترکیه از سال ۲۰۱۳ میلادی و زمانی که این کشور درگیر تظاهرات ضد دولتی و رسوایی های مربوط به فسادی که منجر به برکناری سه تن از وزرای این کشور شد، بالا گرفته است. اردوغان و حامیان او گولنیست ها را مغز متفکر پشت ناآرامی ها و نیز رسوایی های ارتشاء می دانستند.

همزمان با آنکه جنگ در سوریه به داخل ترکیه هم کشیده شده بود، وقوع تعدادی حمله تروریستی در طول سال گذشته صحنه بحران را مشوش تر کرده است. در آخرین موارد از این حملات تروریستی، سه جهادگرای داعش، ۴۵ نفر را در فرودگاه اصلی استانبول کشتند. جنگ طولانی مدت با کردها هم شعله ور تر شده است.

حتی در میان این تنش ها هم، تنها عده معدودی از ترکیه ای ها گمان می بردند کودتایی دیگر از جنس کودتاهایی که از دهه ۱۹۶۰ میلادی به این سو در این کشور رخ می دادند، بار دیگر ترکیه را در نوردند. حزب عدالت و توسعه آقای اردوغان که از سال ۲۰۰۲ تاکنون در قدرت است، نیمی از پارلمان را در اختیار دارد. با این حال از ابتدای دهه ۲۰۰۰ میلادی، فرماندهان ارشد ارتش ترکیه به بهانه های گوناگون دادگاهی شدند و از قدرت آنها کاسته شده بود و شاید این بازگشت جنگ در مقابل کردها در جنوب شرق ترکیه بوده باشد که به نظامیان  علامتی داده باشد مبنی بر اینکه می توانند باز هم در سیاست مداخله کنند.

تلاش برای کودتا شکست بخورد یا نه، این ماجرا عواقب شدیدی برای دموکراسی ترکیه خواهد داشت. اگر آقای اردوغان از این ماجرا به سلامت عبور کند، قدرتمند تر از قبل خواهد شد و در سرکوب مخالفان داخلی اش مصمم تر. تلاش اروغان برای تغییر قانون اساسی ترکیه و حرکت دادن آن به سمت یک نظام ریاستی، احتمالاً بیش از پیش تقویت خواهد شد. اگر او سقوط کند، کودتاچیان با مقاومتی آتشین نه فقط از سوی حامیان اردوغان بلکه از طرف کسانی رو به رو خواهد شد که می پندارند تنها چیزی که از حکمرانی استبدادی اردوغان بدتر است، حکومت نظامی ها است. ممکن است خونریزی های بیشتری در راه باشد.