راه سدهای فاجعه بار را سد کنید!

آراس- عفیفه صیوانی

 حوضۀ آبریز مارون از حوضه های مهم در استان خوزستان به شمار می آید بطوری که نقشی حیاتی در بخش کشاورزی و تولید انرژی دارد. علاوه بر این حوضۀ آبریز آن در بخش بالادست، کوهستانی بوده است و از غنای بیولوژیکی و اکولوژیکی بالایی برخوردار است و در پائین دست آن نیز تالاب شادگان با ارزش زیست محیطی بین المللی قرار دارد. 

کارشناسان محیط زیست سالیان سال است که از تبعات جبران‌ناپذیر سدسازی  سخن می گویند. با این حال در بر همان پاشنه همیشگی می‌چرخد و مسئولان سدسازی را بهترین راه‌حل برای ایران می‌دانند.

  در حالی که  معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا  از تغییر  رویکرد وزارت نیرو به سدسازی  خبر داده بود .

 وزیر نیرو در برنامه‌ای تلویزیونی گفته بود سد جدید در کشور ساخته نخواهد شد و تاکنون در سدسازی افراط شده بود. امام وزیر نیرو در جدیدترین اظهار نظر از آغاز مطالعات اجرایی سد مارون ۲ خبرداد. 

وزیر نیرو با بیان اینکه "ساخت سد مارون 2" در آینده شکوفایی کشاورزی این منطقه را به دنبال دارد  گفت:  روند  مطالعات طرح اجرایی سدمارون 2 شتاب می گیرد.  

حمید چیت چیان  اعلام کرد : وزارت نیرو برای تسریع در روند اجرایی شدن مطالعات سد مارون 2 از همه ظرفیت ها استفاده خواهد کرد؛  پروژه تامین آب دهدشت غربی یکی از پروژه های مهم در بخش کشاورزی شهرستان کهگیلویه است و تخصیص اعتبار این طرح برای شتاب بخشی آن مورد توجه وزارت نیرو است."

 بنابراین گزارش، سد مارون یک سد خاکی است که بر روی رود مارون در ۱۵ کیلومتری شمال بهبهان در استان خوزستان قرار دارد. این سد آب مورد نیاز کشاورزی و نیروی برق‌آبی را تأمین می‌کند.

عملیات احداث سد در سال ۱۳۶۸ آغاز و در سال ۱۳۷۷ پایان یافت. سد تنظیمی کوچک‌تری به‌نام مارون ۲ نیز در پایین‌دست این رود طراحی شده است و در حال حاضر روند اجرایی مطالعات سد مارون 2 شتاب می گیرد.

  حوزه مارون  و ممنوعیت کشت   با این وجود حوضۀ آبریز مارون از حوضه های مهم در استان خوزستان به شمار می آید بطوریکه نقشی حیاتی در بخش کشاورزی و تولید انرژی دارد. علاوه بر این حوضۀ آبریز آن در بخش بالادست، کوهستانی بوده است و از غنای بیولوژیکی و اکولوژیکی بالایی برخوردار است و در پائین دست آن نیز تالاب شادگان باارزش زیست محیطی بین المللی قرار دارد. 

 رييس مجمع ملی تشكل های كشاورزی كشور اما در این با ره  می گوید: : متاسفانه در حالی كه در حوزه كشاورزی مارون خوزستان ممنوعيت كشت اعلام می شود، وزير نيرو  به دنبال احداث سد مارون 2 است. 

 مسعود اسدی اظهار داشت: با پرروئی تمام می‌خواهند سد مارون 2 را در کهگیلویه و بویراحمد اجرایی کنند. در حالی که چندین سال است کشاورزان حوضه مارون در خوزستان دچار مشکل و بحران‌ آب شده‌اند و در بهبهان، رامهرمز، رامشیر و شادگان بحران آب برای کشاورزی وجود دارد که این مساله در امنیت، زندگی و آسایش همه تاثیر دارد.    

 این در حالیست که شهرستان شادگان و تالاب بین المللی شادگان در انتهای رودخانه جراحی  چند سالی است که با تنش آبی روبه رو هستند. زمستان و تابستان پارسال کشاورزان و به ویژه نخلداران این حوضه با مشکلات بسیاری دست به گریبان بودند. مسئولان اما مدعی بودند 'سد مارون' که در بالادست این حوضه قرار دارد خالی است و آبی ندارد که به کشاورزان داده شود.

شادگان 60 هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد. علاوه بر این بالاترین رتبه در تولید خرما در خوزستان نیز از آن شادگان است. البته 4.5 میلیون اصله نخل این شهرستان در سال 63 ، اکنون به 2.5 میلیون اصله کاهش یافته که آنها نیز در معرض نابودی است. 

 ظرفیت سدسازی در خوزستان به اتمام رسیده است.

  معاون عمرانی استاندار خوزستان  نیز در اظهار نظری گفت که  وزارت نیرو به جای احداث سد جدید باید به دنبال مدیریت بهینه سدهای خوزستان و تامین نیازهای آبی پایین دست رودخانه ها باشد.   احمد سیاحی در حاشیه بازدید از سد کارون سه اظهار کرد: به نظر می رسد بهره برداری مناسب و صحیح از سدهای موجود با ظرفیت آبی فعلی باید جزو برنامه های جدی وزارت نیرو قرار گیرد.  وی درباره ادعای شرکت توسعه منابع آب و نیرو مبنی بر ساخت سد جدیدی  گفت: بعید می دانم وزارت نیرو به دنبال ساختن سد جدید در خوزستان باشد زیرا ظرفیت سدسازی در این استان به اتمام رسیده است. 

وی با بیان اینکه وزارت نیرو مطالعات تعدادی از سدها را متوقف کرده گفت: ساخت سدهایی که توجیه اجرایی ندارد از دستور کار خارج شده و مطالعات دقیقی برای تامین آب در پایین دست رودخانه ها صورت گرفته است.

 سیاحی تاکید کرد: ارزیابی و اجرای سدها زمانی محقق خواهد شد که توجیه قوی داشته باشد.  تبعات فاجعه بار سد سازی  همچنین معاون بازسازی و بازتوانی سازمان مدیریت بحران کشور ، شوری آب و آب دهی کم در شهرها را از جمله تبعات سدسازی و تجمع آب پشت سدهای عظیم برشمرد و گفت: سیاست سدسازی در کشور باید مورد بازنگری و متوقف شود.

 محمدفرید لطیفی  افزود: نه تنها سدسازی طی 17 سال گذشته هیچ کمکی به رفع کمبود آب در کشور نکرده، بلکه این روند علاوه بر تخریب محیط زیست، تبعات جبران ناپذیری در تغییر اقلیم، تبخیر بالای آب، اختلال در حیات وحش و زندگی اجتماعی را به همراه داشته است. 

وی ادامه داد: متاسفانه در حالی شاهد احداث بی رویه سد در کشور هستیم که سدهایی که چندین سال قبل با هزینه های بالا به بهره برداری رسیدند، به علت عدم بارش کافی نزولات جوی، هنوز آبگیری نشده و بلااستفاده رها شده اند.

 لطیفی، تبعات سدسازی در کشور را بیش از مزایای آن دانست و گفت: اینک آبها به بدترین شکل در پشت سدها نگهداری می شوند و این کمکی به آبادانی کشور نمی کنند، بلکه تبعاتی را بدنبال دارند.  معاون سازمان مدیریت بحران کشور با انتقاد از کمبود آب شرب در کشور افزود: وضعیت آب شرب در کلان شهرها حاد شده و دولت اینک دنبال راهکاری است تا مشکل آب شرب را در کشور رفع کند. 

وی شوری آب و آبدهی کم در شهرها را از دیگر تبعات سدسازی و تجمع آب پشت سدهای عظیم برشمرد و گفت: اکنون در بسیاری از روستاهای کشور، آبیاری بصورت سیار انجام می شود.

 به گفته وی، نباید هیچ دخل و تصرفی خارج از رویه عادت طبیعت صورت گیرد بلکه باید چرخه طبیعت دنبال شود یعنی به جای تجمع آبها پشت سدها، باید آب را به زیرزمین هدایت کرد تا ضمن تامین آب شرب، برای مصرف آب های کشاورزی مورد مصرف قرار گیرند و درازمدت پاسخگوی نیازهای کشور باشند.

 لطیفی با اشاره به اقدامات فنی و تکنیکی همچون آبخیزداری، آبخان داری و نیز پخش سیلاب افزود: بهره مندی از این اصول در کشور رنگ باخته، درحالیکه می توان با بکارگیری اصول با کمترین هزینه در مقابل سدسازی و با بازدهی بالا به آبادانی کشور کمک و از تبعات ناشی از سدسازی جلوگیری کرد.

 حالا باید به انتظار نشست و دید که آیا  تبعات فاجعه بار سد‌های خوزستان بار دیگر نیز تکرار خواهد شد؟ یا اینکه دولت از تجربیات سابق این گونه اقدامات درس عبرت میگیرد؟