آیا چهارشنبه سوری نماد آتش پرستی است ؟/ نوشتاری از جمال درویش

آراس:   در فرهنگ ما ایرانیان که از دو بخش دینی و ملی ، در طی قرون و اعصار فراهم آمده است آئین هایی وجود دارد که اگر درست شناخته شوند بر قضاوت ما نسبت به ریشه هایمان تاثیر زیادی خواهد داشت و بر جذابیت این فرهنگ غنی و پر بار برای نسل جوان خواهد افزود .

اینکه ما از بی میلی ی جوانان نسبت به فرهنگ اصیل ایرانی ناله سر دهیم کاری از پیش نمیرود باید بجای آه و ناله به فکر چاره باشیم ، چاره هم تنها در نقد فرهنگ شرقی و غربی نیست ،یعنی نفی فرهنگ های غیر اسلامی و غیر ایرانی  تنها بخش" لا اله"  کار است ، بخش دوم کار" الا الله" یعنی جنبه اثباتی است که متاسفانه در این بخش کار چندانی صورت نگرفته بلکه باید گفت حتی دفاعی که تا کنون در عرصه فرهنگی (چه فرهنگ دینی و چه ملی )کرده ایم دفاع دلچسبی نبوده در حالی که  چاره کار هم خیلی سخت نیست کافی است غبار از چهره  فرهنگ غنی اسلامی -ایرانی خود بزدائیم ، کاری که زنده یاد دکتر شریعتی با فرهنگ پربار تشیع کرد  چهره درخشان حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (ع)، حضرت امام حسین (ع)، حضرت سجاد (ع)، جناب ابوذر ، جناب سلمان ...و  حج ،  شهادت ،عزاداری برای شهیدان کربلا ، نیایش و...را در حد فهم ودرک انقلابی و امروزی خویش  به تصویر کشید و دیدیم که مجموعه این روشنگریها و غبار روبی ها موجب شد که جوانان آن روزگار که تحت تاثیر تبلیغات پر رنگ مارکسیسم قرار داشتند یکباره به اسلام انقلابی روی آورند و این اسلام انقلابی بود که آتشفشان  انقلاب اسلامی را به عصر یخبندان ماده گرایی معاصر عرضه کرد .

اینک اما موضوع بحث ما یکی از آئین های ملی بنام چهارشنبه سوری است .در چهارشنبه آخر هر سال ایرانیان جشن ساده ای را برگزار میکنند .دراین مراسم  بوته های خشکی را در فواصل معینی از هم روی زمین میسوزانند و به نوبت بر روی آتش برآمده از آنها می پرند در حالی که این شعار را بر لب دارند سرخی تو از من زردی من از تو . بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این آئین سنتی از دو سو مورد حمله قرار گرفت یکی از جانب کسانی که آن را میراث دوران آتش پرستی یا به تعبیری بت پرستی ایرانیان می دانند ! (مدعایی که اصلا صحت ندارد و ایرانیان تحقیقا هرگز آتش پرست نبوده اند ) و دیگری از جانب افراد و عموما جوانانی که به جای بوته های کوچک آتش ،فشفشه و ترقه و دیگر وسایل خطرناک در این جشن بکار می برند که معمولا خسارات جانی به همراه دارد و بهانه به دست کسانی میدهند که قصد بر چیدن این آئین زیبا و بامعنی باستانی را دارند .

چه زیبایی؟ چه معنایی؟ این دو سوال کوتاه ممکن است در ذهن بسیاری از خوانتدگان محترم نقش ببندد و از نگارنده پاسخ بخواهند .در پاسخ باید ابتدا گفت هیچیک از مراسمات و آئین ها در جوامع گوناگون بشری از گذشته تا حال بی دلیل بوجود نیامده  است حتی آئین هایی که امروزه مردود و ضد بشری شناخته میشوند نظیر قربانی کردن انسانها در درگاه خدایان یا زنده بگور کردن دختران همه مبتنی بر دلایلی بوده اند البته مدلل بودن یک رسم به معنی صحیح بودن آن نیست !بلکه گاهی خود آن دلایل محل اشکال هستند !بنابر این آئین چهارشنبه سوری نیز یقینا مبتنی بر جهانبینی و فلسفه ای است که اگر شناخته شود شاید قضاوت مخالفان این آئین را تغییر دهد و خانواده های ایرانی ، احترام بیشتری برای آن قائل شوند و جوانان خود را به سوی برگزاری صحیح و بی خطر آن سوق دهند .

و اما بعد رمز این رسم کهن را باید در نقش آتش جستجو کرد آتش که اهمیت آن در زندگی بشر  برای همگان روشن است و اگر نبود گرما و روشنایی و نان و غذای پخته و ذوب فلزات و خیلی چیزهای دیگر نبودند ، در ادیان الهی نیز جایگاه ویژه ای دارد و این فقط زرتشتیان نیستند که به آن احترام می گذارند  بلکه چه جایگاهی بالاتر از این که خداوند از درون آتش فروزان با پیامبرش موسی (ع)سخن گفت ؟و چه جایگاهی بالاتر از این که آتش مامور است تا دشمنان خداوند را در قیامت عذاب دهد ؟ نکته ظریفی که دراین مقال ما را بکار می آید  نقشی است که آتش در خالص کردن اشیاء دارد .

ما معمولا وقتی میخواهیم ناخالصی های چیزی را از بین ببریم از آتش کمک میگیریم ،از ناخالصی های آب گرفته که با جوشاندن آن از بین میرود تا ناخالصی آهن و ...طلا و هر چیز دیگر حتی مرغ افسانه ای بنام ققنوس نیز وقتی به پایان عمر می رسد در آتشی که خود می افروزد می سوزد و از درون خاکستر بجا مانده ققنوسی جوان سر در می آورد . در باورهای دینی ما نیز آمده است که بجز مشرکان دیگر بندگان گنهکار تنها برای مدتی در آتش می مانند تا ناخالصی هایشان از میان برود و آنگاه که خالص شدند مشمول رحمت واسعه پروردگار قرار خواهند گرفت .در باور دینی و ملی ما آتش به آنانکه خالصند آسیبی نمی رساند همانگونه که بر ابراهیم ع سرد شد (قلنا یا نار کونی بردا و سلاما علی ابراهیم ...)و همانگونه که به سیاوش آسیبی نرساند  سیاوش سیه را به تندی بتاخت      نشد تنگدل جنگ آتش بساخت /زهر سو زبانه همی بر کشید      کسی خود و اسب سیاوش ندید /یکی دشت با دیدگان پر ز خون     که تا او کی آید ز آتش برون /چو او را بدیدند بر خاست غو        که آمد ز آتش برون شاه نو  .

خلاصه اینکه نقش خالص کنندگی آتش باوری است که ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگهای کهن دارد .و  آئین ملی چهار شنبه سوری(که در شاهنامه فردوسی به آن اشاره شده اما تاریخ دقیق پیدایش این آئین در هاله ای از ابهام است )میتواند  ناظر به همین مقام آتش باشد  ! بیش از 360روز را پشت سر گذاشته ایم و در این مدت چه ناپاکی هایی که از ما سر زده است حسد ، حرص ، طمع ، کینه ، دروغ ، غیبت و دهها گناه دیگر و اینک زمان آن رسیده تا با قدرت کیمیاگری آتش، ناخالصی ها را از روح و جانمان بزدائیم و همچون طفلی معصوم پا در سال نو بگذاریم .

این پریدن از روی بوته های مشتعل در حقیقت سنبل و نشانه وارد شدن و بیرون آمدن از آتش است ، و سرود زردی من از تو(از برای تو )  سرخی تو از من (از برای من)که هنگام پریدن از فراز آتش خوانده میشود داد و ستدی است که میان آدمی و آتش صورت میگیرد و آدمی گرما و روشنایی و  سرخی (کنایه از طلای خالص که به رنگ سرخ است )را از آتش میگیرد و زردی ناشی از بیماری و شرمندگی و گرسنگی خود را به آتش می دهد .اگر عقل و فهم اجدادمان را که در این سرزمین می زیسته اند و طی هزاران سال آن را با همان درایت از شر دشمنان حفظ کرده اند و به ما سپرده اند  باور داشته باشیم و با این فرض به آئین های بجا مانده از آنان بنگریم آنگاه به خود اجازه نخواهیم داد که  سنت ها ی بجا مانده از آنان با سر سری بگیریم و خدای ناکرده به آنها توهین کنیم یا آنها را از مسیری که قرنها طی کرده اند منحرف سازیم
     جمال درویش